استاد مزاری راحل مسله نظام فدارلی را می دانیم واین را یک مبنا میدانیم.

در زمان که طرح مفاهیم ومطالبات چون عدالت اجتماعی، تشکیل دولت مشارکتی، حقوق زن و آزادی بیان؛ وحدت ملی، رسمیت یافتن هویتهای قومی درکشور ما طرح وساختار نظام سیاسی در کشور، مشکل وبسان تاوب می ماند،رهبر شهید، با آگاهی و خردمندی، منطق نیرومند و ادبیات فاخر خود، غیر ممکن های یاد شده را نتنها ممکن ساخت که به اکسیژن زندگی اجتماعی، مجامع فرهنگی وشعار مبارزاتی مبارزان و گفتمان غالب محافل مدنی وسیاسی مبدل ساخت.

در این میان اما یکی از راهکارهای مهمی که استاد مزاری برای حل مشکل اساسی وساختاری کشور، طرح وتاکید نمود،طرح سیستم فدرالی در کشور است

نگاه شهید مزاری به مسله فدارلیسم، یک نگاه، فرهنگی وتمدنی است و از امور وباور های مبنایی و اصولی شان شمرده می شود ومی گوید: راه حل مسله، نظام فدرالی را میدانیم واین را یک مبنا میدانیم.

استاد مزاری درباره عدالت اجتماعی ومسایل دیگر که صد البته همه مهم و حیاتی است، ولی درو قت بیان و مطرح نمودن آن مفاهم هیچکاهی به تعبیر مبنایی ازآنها یاد نکرده است. مبنا، اصل اصول را گویندوبه تعبیر علمای لغت وفرهنگ ( مبنی، مأخوذ از «بناء» و مقصود از آن قرار و عدم تغییر است)

استاد مزاری در باره فدرالیسم، یک دیدفرهنگی وتمدنی ویژه دارد او نسبت به سیستم فدارلیسم برای کشورمان به عنوان یک راه کار مهم واستراتیژیک باور دارد وبه تعبیرخودش، فدارلیسم را به حیث مبنا واصل سیاسی قبول دارد و ازآن حمایت میکند

رهبر شهیدبابه مزاری برای درست بودن این طرح و اندیشه خود از نظامهای فدارلی که موفق هم هستند نمونه و مثال آورده و نام می برد:

( دردنیا، هم نمونه دارد وما میدانیم کشور های پیشرفته دنیا از نگاه دمو کراسی واز نگاه آزادی نظام فدرالی دارد، نه آنجا تمامیت ارضی شان به خطر است ونه منافع ملی شان به خطر است و همه هم تلاش می کنند برای ترقی مملکت شان)

( شما امریکارا ببنید امروز سردمدار آزادی وتمدن دردنیا امریکا خودرا می داند وپیشرفتهای هم ازنگاه سیاسی و نطامی و صنعتی هم داشته است ولی این به شکل فدرال اداره می شود وهیچ کس نمی گوید الان امریکا تجزیه می شود، هیچ کس نمی گوید برای اینکه سبب عقب ماندگی اش می شود.)

در ادامه صحبتهای خود از المان، هند وپاکستان نیز یادمیکند:

( المان قدرت بوده دردنیا بعد از اینکه تمام دنیا جمع شدند الامان را زدند تکه تکه کردند وتقسیم کردند بین شان و بعد از فرو پاشی اتحاد جما هرشوروی باز المان یکجا شده وامروز به عنوان یک قدرت صنعتی ونظامی دردنیا دارد مطرح می شود باز فدارلی اداره می شود، یعنی هیچ نقصی برای این مسله وجود نداردکه بگویم این برای وحدت ملی اش ضرر داشته باشد ویا ازنگاه صنعت عقب بیماند ویا از نگاه فرهنگ عقب بیماند یا ازنگاه سیاست عقب بیماند نیست)

( هندوستان کشور کثیرالنفوس است ویکی از کشور های پر نفوس دنیا به حساب می رود، فدرالی اداره می شود و میبنیم که نسبت به خاکش ونسبت به نفوس و حجم جمعیت شان خوب اداره شده وثبات دارد.)

رهبر شهید بابه مزاری، از تجربیات موفق دنیا ومجامع بشری نیز به عنوان یک راه درست وخردمندانه یاد می نمایدو بگونه روشن اینچنین یاد می کند :

( امروز در سـاختار جامعـه ی خود، باید ازتجـربیات بشری و مجـامع بین المللی کمک بـگیریم)

او تنها به طرح مسله فدارلیسم اکتفا نمی کند بلکه برای برقراری آن تاکید می نماید ومی گوید

( تـنها راهی که مردم افغانستان را به حقوق شان می رسـاند، سیـستم حـکومت فـــدرالی در افغانستان است)

استاد مزاری درادامه این بحث در یک نگاه جامعه شنا سانه وتاریخی، فرهنگی وتمدنی، ضمن تحلیل عمیق وعلمی از وضیعت وجایگاه مردمان زادگاه ما در گذشته و حال، عقب ماندگیها وبد بختیهای کشور را زایده حکومتها ی استبدادی وسیستمهای مرکز محور می داند.

او تاریخ تمدنی وفرهنگی کشور را با بودن وسیستمهای حکومتهای منطقه ی و غیر متمر کز پیوند داده و می گوید، پیش ازصد سال ما حکومت مرکزی نداشتیم، سیستم حکومت مرکزی از دوره عبد الرحمن به این طرف است

رهبر شهید سپس تاکید میکند ومی گوید:

ا تفاقا تمام بد بختیها برای افغانستان که به وجود آمد ه عقب ماندگیها که هست از صد سال به این طرف است هرچه افتخارات تاریخی وافتخارات فرهنگی وافتخارات تمدنی داریم ما از صد سال پیش است.

استاد مزاری با دانش و سیطره علمی وتاریخی که دارد، مسله را مهمتر از دیگران مطرح نموده ومیگوید:

( این را تاریخ افغانستان نشان می دهد که افغانستان حکومت مرکزی نداشته وبا اینکه مرکزیت نبوده ولی رشد علمی داشته بلخ یک روز در دنیا ام البلاد به حساب می رفت و فرهنگ داشته، بخارا داشته ، غزنین داشته همه این مسایل، افتخارات وتمدن زیاد را درجامعه بشری اینها تحویل داده ولی سیستم مرکزیت نبود ولی تا دوران عبد الرحمن خان حکومت مرکزی وجود نداشته، منطقه ی بود و رشد هم داشته، عبد الرحمن خان سرکوب عمومی را به وجود آورد وحکومت مرکزی به وجود اورد و دراین صد سال شما اگر بررسی کنید هیچ ترقی وهیچ تمدن وهیچ پیشر فت نصیب مردم افغانستان نشده است)

گرفته شده از مصاحبه رهبر شهید با تلویزیون ازادی.